Nabij het Zwethkanaal ten westen van het dorpje De Lier spreekt Major der Reserve Georg Breitkopf een ondergeschikte aan met een witte band om zijn helm. Op de andere foto heeft hij zelf een band om zijn hoofddeksel. Het geeft aan dat de betreffende militair een scheidsrechter is tijdens militaire oefenmanoeuvres. Opleiden en instrueren van de troepen ligt de 52 jaar oude Breitkopf wel; tijdens zijn burgerbestaan voor de oorlog was hij leraar in het hoger onderwijs. Als Bataillonskommandeur houdt hij nu de kaarten van het gebied in de hand die nodig zijn tijdens een oefening in de verwachtte Kampfraum tussen Hoek van Holland en Maassluis.
Langs de kuststrook van het bezette West-Europa waren tientallen infanteriedivisies gestationeerd, elk verantwoordelijk voor de verdediging van een afgebakende Küstenverteidigungsabschnitt. Om tijdens een geallieerde invasie een goede verdediging of tegenaanval uit te voeren waren actuele topografische kaarten van de sectoren voor de militairen onmisbaar. Binnen de divisiestaf was daarom een Kartenstelle opgenomen. Volgens voorschrift diende in maart 1944 een divisie aan de kust over ruim duizend kaarten te beschikken, zeshonderd op een schaal van 1:50.000 en vierhonderd stuks op een schaal van 1:200.000. Binnen een voltallige divisie was dat grofweg één kaart op elke veertien militairen. Daarnaast waren voor de divisieartillerie zestig exemplaren op een schaal van 1:25.000 beschikbaar als Schiesskarte. Deze grote schaal werd vanwege de vele kaartbladen in een geringer aantal gedrukt, waardoor er zuinig mee moest worden omgesprongen.
De gevechtseenheden in het veld gebruiken voor hun oriëntatie en locatiebepaling gewoonlijk de in veelvoud uitgebrachte standaard topografische kaarten op grote schaal. De commandostaven maken voor de planning en coördinatie van de troepeninzet daarbij ook gebruik van de kaarten op kleinere schaal. Zij hebben daarnaast behoefte aan visualisatie van de posities van eigen eenheden, wapens en verdedigingswerken. De kustverdedigingslinie, de Atlantikwall, heeft weliswaar een statisch karakter, maar de locaties van troepen en wapens veranderen voortdurend, waardoor telkens actualisatie van de kaarten nodig is.
De Kartenzeichner gebruiken hiervoor de standaard gedrukte topografische kaarten waarop zij met de hand de toevoegingen van militaire aard intekenen of gegevens bijschrijven. In actieve fronten worden ook de hen bekende posities van de vijand ingetekend en in sommige gevallen maken zij zelf kaartschetsen. Zo zijn van talloze onderwerpen militaire kaarten gemaakt zoals de locatieaanduiding van versperringen, bunkers, wapens, eenheden, aan- en afvoerroutes, observatiepunten, schootsvelden, afbraakzones, en inundatiegebieden.
Dit artikel is afkomstig van bezettinginbeeld.nl. Hier staan foto’s centraal die Duitse militairen met hun eigen camera’s maakten, voorzien van korte beschrijvingen. Deze soldatenkiekjes vormen een unieke historische bron en geven een bijzonder beeld van de bezetting door Duitse ogen.
De kaart op Hoek van Holland in Oorlogstijd
Ook het ‘Festungsplan‘ op deze website is een door de Kartenzeichner bewerkte standaard topografische kaart. Deze werd in juli 1944 als bijlage 16a toegevoegd aan de Kampsanweisung für die Festung Hoek van Holland. Met diverse kleuren, lijnen en symbolen toont de kaart alle steunpunten, mijnenvelden, versperringen, inundaties en versperde toegangen tot de Festung. Het formaat van de kaart is 86 x 72cm en de schaal 1:25.000. Door het A4 papierformaat van de Kampfanweisung werden ook de bijlagen tot dit formaat opgevouwen. Voor deze kaart betekende dit een vouwwijze in twaalf slagen.
Tot slot een tip voor wie meer te weten wil komen over militaire kaarten van de Atlantikwall. De bovenstaande kaart is ook opgenomen in het eind 2022 verschenen boek Atlantikwall in Kaart, bunkers en bezetting in Zuid-Holland. Dit boek beschrijft het verhaal van de Atlantikwall in Zuid-Holland aan de hand van 120 unieke kaarten en plattegronden en tientallen foto’s uit archieven en privécollecties in binnen- en buitenland.
Geraadpleegde bronnen en archieven
Beveren, A. van & Rijpsma, J., Atlantikwall in kaart (Rozenburg, 2022).
KTB 88.AK., National Archives and Records Administration.
