Deutsche Eisenbahn Speisewagen Gesellschaft
Onze secretaris, Mirjam Visser, vond op het terrein waar de H6-weg komt een flinke hoeveelheid scherven, afkomstig van het servies van de Deutsche EIsenbahn Speisewagen Gesellschaft (DESG). Scherven die er al meer dan 100 jaar lagen.
Mirjam vertelt: “In april 2017 begon de ombouw van trein naar metro. De buitenste sporen van de trein werden verwijderd, dat gedeelte van het terrein werd begaanbaar. In augustus van 2018 vond ik met het uitlaten van mijn hond, op de plaats waar die sporen gelegen hadden en vlakbij de vuurtorens, een scherf met het woord ‘Deutsc’ er op. Ik kon er niks meer van maken dan dat het iets Duits moest zijn, maar zag wel aan de stijl dat het oud was. Op de achterkant was een deel van de naam van de fabrikant te zien, plus een nummer. Veel zoeken op internet bracht mij uiteindelijk bij de Gebrüder Bauscher in Weiden, Duitsland. De fabriek bestaat nog, en een mailtje naar hen met foto’s van de scherf gaf mij het antwoord dat zij aan het nummer konden zien dat dit tussen 1912 en 1920 was geproduceerd. Meer konden ze mij niet vertellen.
Maar ondertussen had ik al meer scherven gevonden, en werd de naam duidelijk, tezamen met een afbeelding van een adelaar.
Veel speuren op het internet en contact met het Spoorwegmuseum in Utrecht, evenals de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS), leerde het volgende over de DESG:
Op 4 december 1874 wordt in Brussel de Compagnie Internationale des Wagons-Lits (CIWL) opgericht. Deze gaat een netwerk van luxe internationale langeafstandstreinen met slaaprijtuigen onderhouden. De bekendste hiervan is de Orient Express. Een aantal jaren later verhuist het hoofdkantoor naar Parijs.
In december 1896 wordt een dochteronderneming opgericht, de Deutsche Eisenbahn Speisewagen Gesellschaft. Zij gaat in Duitsland de restauratierijtuigen verzorgen, omdat het de Wagons-Lits, een Belgisch/Franse maatschappij, niet lukt om in Duitsland iets te realiseren vanwege de sterke nationalistische gevoelens die er toen leefden.
Vanaf de opening van de Hoekse lijn in 1893 gaan er internationale boottreinen rijden. In mei 1897 gaat er voor het eerst een rijtuig van de DESG mee, op de reis van Hoek van Holland naar Basel. In 1900 komt daar Hoek van Holland-Osnabrück bij. In 1906 zijn er 7 rijtuigen van de DESG in de Hoek gestationeerd. In 1912 komt Hoek van Holland-Altona (Hamburg) erbij*. Ook werd er op Hoek van Holland-Halle gereden, zoals er op de menukaart hieronder te zien is (klik op de foto’s om te vergroten).
Het porselein is dus gemaakt door de Gebrüder Bauscher uit Weiden, Beieren in Duitsland. De adelaar op het servies is de Duitse adelaar. Deze adelaar heeft op zijn borstschild een afbeelding van de Pruisische adelaar die in zijn klauwen een scepter en een kroon vasthoud, en heeft op zíjn borstschild het wapen van Hohenzollern. De Pruisische adelaar is van de Pruisische koning, die vanaf 1870 tot 1918 tevens keizer van Duitsland was; de keizers Wilhelm I en II. Vandaar het wapen van Hohenzollern.
Met het uitbreken van de 1e Wereldoorlog stopten de internationale treinen. De oorlog betekende in 1917 het einde van de DESG, omdat de Duitse en Oostenrijk-Hongaarse spoorwegbedrijven de banden met de CIWL verbreken (Deze twee landen waren in oorlog met de rest van Europa). Zij richtten in 1916 zelf een slaap- en restauratiewagenbedrijf op: Mitropa. Dit staat voor Mitteleuropäische Schlaf- und Speisewagen Aktiengesellschaft. Veel Hoekenezen kunnen zich dit bedrijf en hun mensen nog herinneren.
H6 weg
In februari 2019 was men begonnen met de aanleg van de H6 weg, en werd het profiel van de weg zichtbaar. Hiervoor was de grond zo’n 30 cm diep uitgegraven en opzij geschoven, in een lange rij heuvels. Uit een van de heuvels op die plek zag ik wat scherven steken. Die waren blootgespoeld door de buien. Dit waren geen kleine stukjes scherf, maar halve borden, koffiekopjes, schaaltjes, soepkommen.
Ook zag ik stukken van bier- en wijnflessen en iets dat ik pas na zoeken op internet thuis kon brengen, nl. tandenstokerhouders van het merk Odol, met de tekst: Gesunde Zähne, Frischer Mund.
Ik vond ook halve bier-, borrel- en wijnglazen met het logo van DESG. Tevens delen van schalen en van een koffie- of theepot.
Verder bierflessen waar de hals van af was, met de naam van de brouwer erop, en beugeldoppen met ook de naam van de brouwer (Een enkele gevonden bierfles en wat beugeldoppen komen van de brouwerij Holsten- Altona. Volgens een menukaart van de DESG uit 1909 van de trein tussen Altona (Hamburg) en Basel, kost een fles Holstenbier 0, 30 mark, ongeveer fl 0,20 ). En veel plat glas, afkomstig van ruiten: dun, dik, met een patroontje erin, en stukjes rood, groen en oranje glas (van een lamp?).
Spoorwegongeluk
Het is hoogstwaarschijnlijk dat de scherven afkomstig zijn van één van twee ongelukken. Het eerste vond plaats op 20 juni 1911. De boottrein van Amsterdam naar Hoek van Holland, met het rijtuig van de DESG achteraan, ontspoorde net buiten Maassluis. Er raakte niemand gewond, maar een passagier beschreef in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 22 juni hoe de stukken glas van de ramen hem om de oren vlogen. In de krant van 23 juni staat dat de ‘spijswagen’ van het spoor is gehaald. Geen idee of die toen naar de Hoek is gegaan, maar dat lijkt wel het meest logisch. Hier, hier en hier is de ontsporing te zien, met het rijtuig van de DESG als laatste wagon.
Het andere ongeluk vond plaats op 5 juli 1914. De boottrein uit Amsterdam, trein 9, kwam niet tot stilstand bij het station. De trein reed op een kopspoor, in het verlengde waarvan het stationsgebouw staat. De Westinghouserem van de locomotief weigerde, waardoor deze door het stootblok ging, over de weg naar de schepen en door de muur van het station, waar het in het plaatskaartenkantoor van de boot tot stilstand kwam. Op deze foto is de ravage te zien, en hier de vernielde wagons op het perron.
De machinist en stoker waren toen al van de locomotief gesprongen, evenals de hoofdconducteur, die daarbij gewond raakte. De passagiers bleven allen ongedeerd. In het station raakte een kantoorbediende zwaar gewond doordat hij onder het puin terecht kwam, enkele anderen raakten lichtgewond.
Even gingen er geruchten dat er meerdere mensen gedood waren, maar dit bleek gelukkig niet waar.
In de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 06-07-1914 en in De Maasbode, ook van 06-07-1914 staan uitgebreide verslagen van dit ongeluk.
Tentoonstellingen
De Stichting KUnSTPLAATS had in 2019 het thema: De Kunst van het Verzamelen. Zij lieten elke maand een verzameling zien van een Hoekenees in een vitrine in de bibliotheek aan de Prins Hendrikstraat. Een deel van de scherven, bierflessen, beugeldoppen, glazen en tandenstokerhouders waren daar tot eind april2018 te zien.
Een andere Hoekenees, Chris van Wijk, vond in 2003 bij werkzaamheden aan de Slachthuisweg ook een hoeveelheid borden, schaaltjes en kopjes. Hier was tot 1925 Halte Nieuwlandse Polder. Hij heeft mij de meeste scherven geschonken, ook die lagen in de vitrine.
En volgend jaar zullen de scherven te zien zijn in het Spoorwegmuseum in Utrecht. Zij hebben dan een tentoonstelling over eten en drinken op het spoor en willen graag een deel daarbij laten zien.
Enkele andere vondsten
Ik vond nog wat scherven met het logo van Wagons-Lits, dat logo werd in de jaren ’30 gebruikt. Ook vond ik nog een scherf van Mitropa, met het logo uit de jaren 30.
Honderd jaar nadat de DESG opgeheven werd, reed ook de laatste trein over de Hoekse Lijn, en werden de scherven van het servies gevonden. In de tussentijd vond er uitwisseling van krijgsgevangen van de Eerste Wereldoorlog plaats, reden in ’38 en ’39 de Kindertransporten erlangs op weg naar het veilige Engeland, de Tweede Wereldoorlog vond plaats, het Transitcamp stond er naast, er werden auto’s opgesteld die van de boot kwamen of mee gingen, het spoor werd vernieuwd, honderduizenden reizigers gingen er langs. en al die tijd lagen die scherven er. Al die tijd heeft niemand ze gevonden. Het blijft een bijzondere vondst”.
https://forum.beneluxspoor.net/index.php?topic=57795.msg3221443692#msg3221443692
Met dank aan Tuur Verdonck van het Spoorwegmuseum en Sjef Janssen van de NVBS www.nvbs.nl